Đặc điểm sinh học, sinh thái và giá trị dược liệu của lan Thạch hộc tía
Thứ tư - 27/04/2022 21:222440
Đặc điểm sinh học, sinh thái
Cây thạch hộc tía có tên khoa học Dendrobium officinale Kimura et Migo, thuộc chi Thạch hộc, họ Lan (Orchidaceae) phân bố tự nhiên chủ yếu ở vùng rừng có độ cao 9.00 - 1.500 m, thường phụ sinh vào cây gỗ hoặc vách đá có mọc rêu dưới tán rừng. Trong điều kiện môi trường tự nhiên độ ẩm 70%, nhiệt độ không khí bình quân năm 12 - 18 độ C, lượng mưa 1.000 mm, thường tập trung sống ở phần dốc núi râm mát, độ ẩm cao và vách núi đá. Cây thạch hộc tía phân bố ở Việt Nam, Lào, Trung Quốc, Myanmar và nhiều nước nhiệt đới, cận nhiệt đới.
Cáclámọcxenkẽnhauvàômlấythângiảdolácótậncùngbằngmộtcuốnhaythuôndàixuốngthànhbẹômthân,hìnhdạngvàcấutrúclárấtđadạng(NguyễnCôngNghiệp,2004). Lácóhìnhkim,trụcórãnhhayphiếnmỏng.Dạnglámềmmạimọngnướcnạc,dai,cómàuxanhbóng,đậmhaynhạttuỳthuộcvàovịtrísốngcủacây.Phiếnlátrải rộnghaygấplạitheogânvòngcungnhưcáiquạthaychỉgấplạitheogângiữanhưhìnhchữV.Nhữnglásátdướigốcđôikhigiảmđichỉcònnhữngbẹkhôngpháttriểnhaygiảmhẳnthànhvảy(DươngCôngKiên,2006). CácloàithuộcgiốngDendrobium vùngnhiệtđớinóiriêngvàhọOrchidaceae nóichungđôikhitrútlávàomùakhôhạn.Sauđó,câyrahoahaysốngẩnđểkhigặpmưathìchochồimới(TrầnVănBảo,1999). Dendrobium thuộcnhómphụrahoaởnáchlá.Chồihoamọctừcácmắtngủgiữacácđọtlátrênthângầnngọnvàcả trênngọncây. Sựbiểuhiệntrướckhirahoakhácbiệtnhưcónhiềuloàirụnghếtlátrướckhirahoa.Thờigianrahoađầumùamưahayđầutết.GiốngDendrobium khiđủdinhdưỡngthìchohoathànhchùm,pháthoadàivàthờigianrahoatrungbình1-2tháng(NguyễnCôngNghiệp,2004). HọOrchidaceae đềucóquảthuộcquảnang,khihạtchín,cácnangbungrachỉcòndínhlạivớinhauởđỉnhvàgốc.Ởmộtsốloài,khichínquảkhôngnứtranênhạtchỉrakhỏiquảkhiquảbịmụcnát(DươngCôngKiên,2006). Nhữnghạtgiốngkhôngchứacácchấtdinhdưỡngdogiógieovãi,đểđượcnẩymầmcầncónấmcộngsinhhỗtrợcácchấtcầnthiết,đặcbiệtởđầucácgiaiđoạnpháttriển(TrầnVănHuânvàcs,2004)[9]. 2. Giá trị dược liệu của lanThạch hộc tía Thạch hộc làm thuốc có nhiều hoạt chất có hoạt tính sinh học quý. Thạch hộc tía giàu polysacarit thạch hộc, alkaloit thạch hộc, các acid amine và nhiều chất khoáng kali, canxi, magie, mangan, đồng, titan và nhiều nguyên tố vi lượng, trong đó polysacarit thạch hộc tới 22%, hàm lượng các acid amine như glutamic, asparagic, glucin chiếm tới 35% tổng lượng acid amine. Ngoài ra, thạch hộc tía còn có những hợp chất đặc thù như phenanthryn, bibenzyl , keton, ester và các chất nhầy, hợp chất amidon. Trong thân thạch hộc tía có hàm lượng alkaloit sinh học chiếm tới 0,3%, trong đó những chất amine đã được giám định cấu trúc gồm dendrobine, dendramine, nobilonine, dendrin, 6-hydroxy-dendroxine, shiunin, shihunidine và muối amoniac N-methyl-dendrobium, 8-epidendrobine, các chất này có vị hơi đắng. Thân thạch hộc tía có dầu bay hơi, trong đó có chất manool của hợp chất ditecpen chiếm hơn 50%. Trong cây thạch hộc tía có nhiều hợp chất có giá trị dược lý. Sử dụng các phương pháp phân tích hiện đại, trong cây thạch hộc tía đã phân lập được 72 hợp chất đơn thể, trong đó đã giám định được 63 hợp chất và phát hiện thêm 18 hợp chất mới gồm các loại: Hợp chất loại Bibenzil và các dẫn xuất gồm 27 loại; hợp chất Phenol có 12 loại; hợp chất Lignanoid có 4 loại; hợp chất lacton có 2 loại; hợp chất dihydroflavon có 2 loại; các hợp chất khác có 16 loại và 18 hợp chất mới. Giám định hoạt tính kháng oxy hóa và kháng u bướu, đã phát hiện phần lớn các hợp chất loại bibenzil đều có hoạt tính kháng oxy hóa, có 2 loại hợp chất Bibenzil có hoạt tính kháng u bướu. Công dụng dược lý của Thạch hộc tía chủ yếu là:Tăng cường công năng miễn dịch: Với hàm lượng polysaccarit phong phú có công năng tăng cường miễn dịch. Nghiên cứu về dược lý hiện đại cho biết, thạch hộc tía có thể nâng cao năng lực ứng thích, có tác dụng tốt về chống mệt mỏi và chống chịu ngạt oxy. - Kháng phong thấp: Vào tuổi trung niên sức khỏe bắt đầu suy giảm, công năng xương cốt thoái hóa, thạch hộc tía có khả năng tư dưỡng âm dịch, bôi trơn các khớp, giúp cho gân cốt khỏe, khớp nối thanh thoát, có hiệu quả tăng cường kháng phong thấp. - Giảm đường huyết, mỡ máu:Thạch hộc tía dưỡng âm thanh nhiệt, thuận táo, làthảo dược chuyên dụng để điều trị bệnh tiểu đường.Kết quả nghiên cứu lâm sàng cho biết thạch hộc tía không những có hoạt tính tăng cường Insulin, đồng thời có khả năng giảm đường huyết giúp cho máu hoạt động bình thường, xúc tiến tuần hoàn, giãn huyết quản, giảm cholesterol và triglyceride. - Kháng u bướu: Thạch hộc tía có khả năng tiêu diệt một số tế bào ác tính của ung thư phổi, ung thư buồng trứng, bệnh máu trắng với hoạt tính kháng ung thư tương đối mạnh. Trong lâm sàng sử dụng thạch hộc tía làm thuốc điều trị bổ sung các bệnh ung thư ác tính, cải thiện tính trạng của người bệnh, giảm nhẹ tác dụng phụ của các liệu pháp xạ trị, hóa trị, tăng sức miễn dịch, nâng cao chất lượng cuộc sống, kéo dài tuổi thọ. - Kháng suy não:Thạch hộc tía là thần dược có tác dụng trẻ hóa cơ thể. Trong thạch hộc tía có nhiều nguyên tố vi lượng quý có tác dụng chống lão hóa tốt hơn nhiều so với các loại thuốc khác./.