Câu chuyện về loại vắc-xin được mệnh danh "tốc độ ánh sáng"

“Vắc-xin mRNA” kể lại câu chuyện đầy cảm hứng về hai nhà công nghệ sinh học Thổ Nhĩ Kỳ nhập cư vào Đức, đồng thời là hai vợ chồng “trời sinh một cặp”: Uğur Şahin và Özlem Türeci, những người góp công lớn làm ra vắc-xin mRNA đầu tiên phòng chống SARS-CoV-2.

Khi bạn đọc cầm trên tay bản dịch tiếng Việt quyển sách The vaccine* của Joe Miller, cùng với sự tham gia của TS Özlem Türeci và TS Uğur Şahin, những người tạo ra vắc-xin BioNTech-Pfizer, thì vào thời điểm này, các nhà khoa học trên toàn thế giới đang nghiên cứu phát triển khoảng 300 loại vắc-xin phòng chống Covid-19 trên cơ sở 10 công nghệ khác nhau. Nhưng mới chỉ có 23 loại vắc-xin đã được cấp phép sử dụng khẩn cấp trong năm 2021 để phòng chống chủng virus SARS-CoV-2 quái ác, thứ gây ra một đại dịch toàn cầu, làm gần 500 triệu người mắc bệnh và gần 5 triệu người tử vong.

Cuốn sách "The vaccine" của Joe Miller, cùng với sự tham gia của TS Özlem Türeci và TS Uğur Şahin, được xuất bản lần đầu vào cuối tháng 11/2021. Bản tiếng Việt của cuốn sách vừa được ấn hành vào cuối tháng 4/2022.

Quyển sách kể lại với độc giả câu chuyện đầy cảm hứng về hai nhà công nghệ sinh học trong lĩnh vực ung thư, hai nhà khoa học Thổ Nhĩ Kỳ nhập cư vào Đức, đồng thời là hai vợ chồng “trời sinh một cặp”: Uğur Şahin và Özlem Türeci. Họ đã cùng sáng lập công ty công nghệ sinh học mang tên BioNTech.

Dù đã gặt hái được nhiều thành công trong nghiên cứu sản xuất các thuốc sinh học chữa ung thư, công ty ấy vẫn gần như vô danh và tình hình tài chính cũng không mấy khả quan. Như cuốn sách đề cập, sau 11 năm hoạt động, công ty mắc khoản nợ tích lũy lên tới 400 triệu USD, và nếu việc chuyển hướng nghiên cứu vắc-xin chống Covid-19 thất bại, “đó có thể là dấu chấm hết cho BioNTech”.

Thế nhưng, với sự nhạy cảm – có thể gọi là linh cảm – của người thầy thuốc và nhà nghiên cứu công nghệ sinh học, ngay từ cuối năm 2019 đầu năm 2020, khi những thông tin về “bệnh viêm phổi kỳ lạ” ở Vũ Hán (Trung Quốc) đang còn rất mơ hồ, hai nhà khoa học đã tiên đoán sẽ có một đại dịch xảy ra trước khi chính quyền và giới chức y tế ở Đức và các nước phương Tây nhận thức được một tai họa khủng khiếp sắp sửa quét qua các châu lục.

Bạn đọc sẽ thấy được tinh thần làm việc quên mình vì một mục đích cao cả của hai nhà khoa học: Phải tìm ra được một loại vắc-xin để đối phó với đại dịch Covid-19 và cứu sống nhân loại. May mắn thay, Uğur Şahin và Özlem Türeci đã tiếp cận được nền tảng công nghệ RNA thông tin (mRNA technology) do GS.TS sinh học phân tử người Mỹ gốc Hungary Katalin Karikó phát minh và hai người đã rất nhanh chóng áp dụng để tạo ra một loại vắc-xin phòng chống Covid-19 hiệu quả.

Họ đã vượt qua những khó khăn to lớn như ngọn núi, không chỉ từ trong chính hành trình nghiên cứu, mà còn từ những kẻ phá bĩnh, từ sự căm ghét vô lối chỉ vì nguồn gốc xuất thân và đức tin tôn giáo của họ. Và sau khi đã có những thành công bước đầu đáng khích lệ, những ngọn núi khác lại lừng lững xuất hiện trước mắt họ: nhu cầu tài chính bức thiết để đưa nghiên cứu vào chương trình thử nghiệm lâm sàng đa trung tâm, với hàng chục nghìn tình nguyện viên tham gia thử nghiệm ở nhiều quốc gia, nhằm đáp ứng được yêu cầu cực kỳ khắt khe về mặt khoa học và luật pháp của các cơ quan quản lý dược phẩm. Cuối cùng là đòi hỏi về nguồn tiền khổng lồ để xây dựng những nhà máy có khả năng sản xuất hàng tỉ liều vắc-xin cung cấp cho thế giới trong một thời gian kỷ lục, nhằm chạy đua với sự lan truyền của dịch bệnh.

Ở đây, bạn đọc có thể thấy được tầm nhìn và vai trò của những nhà đầu tư tài chính đồng hành cùng các nhà khoa học. Bill Gates khi bày tỏ mong muốn đầu tư mạo hiểm cho dự án vắc-xin mRNA của BioNTech đã nói: “Chúng tôi có thể sẽ lãng phí vài tỉ đô-la cho việc sản xuất những vắc-xin không được lựa chọn vì có thứ khác tốt hơn. Nhưng việc bỏ ra một vài tỉ đô-la trong tình hình này, khi mà hàng nghìn tỉ đô-la […] giá trị kinh tế đang bị mất đi, là đáng giá”.

Và kinh nghiệm nghiên cứu-phát triển, thử nghiệm lâm sàng, tổ chức sản xuất của Tập đoàn dược phẩm hàng đầu Pfizer đã góp phần quyết định để chỉ trong vòng 10 tháng kể từ những thí nghiệm ban đầu của Dự án Lightspeed, nhân loại đã có loại vắc-xin mRNA đầu tiên phòng chống SARS-CoV-2 – vắc-xin BNT162b2 – tạo nên một kỷ lục vô tiền khoáng hậu xứng đáng với cái tên tốc độ ánh sáng (Lightspeed). Loại vắc-xin ấy đã thành hiện thực; dù cho Tổng thống Đức Frank-Walter Steinmeier nói rằng “từ nghiên cứu đến kinh doanh là cả một hành trình dài”; dù cho vào tháng 2/2020, TS Anthony Fauci, chuyên gia hàng đầu về bệnh truyền nhiễm của nước Mỹ, đã cảnh báo “ít nhất phải một năm nữa vắc-xin [phòng chống Covid-19] mới hoàn thành, đó là trong tình huống ‘lạc quan nhất’”; dù cho TS Tedros Adhanom Ghebreyesus, Tổng Giám đốc Tổ chức Y tế Thế giới, dự đoán một cách thận trọng hơn rằng “sẽ mất ít nhất 18 tháng để một mũi tiêm [vắc-xin] khả thi xuất hiện, chưa kể đến quá trình phê duyệt để được sử dụng rộng rãi và thời gian để phân phối toàn cầu”.

Uğur Şahin và Özlem Türeci, không chỉ là hai người bạn đời, mà còn là hai nhà khoa học cùng chí hướng, sống một cuộc đời tối giản – thậm chí không sở hữu ô tô và máy truyền hình – thấm nhuần tinh thần bất vụ lợi, không lợi dụng phát minh của mình để “ăn thịt” đồng loại trước khi coronavirus “ăn thịt” đồng loại. Uğur đã phát biểu rằng giá cả không được phép trở thành rào cản với cung ứng vắc-xin toàn cầu. Tinh thần ấy đã lan tỏa và truyền cảm hứng cho những người bạn đồng hành cùng chí hướng của vợ chồng ông trên con đường đầy chông gai: Phát minh ra một loại vắc-xin dựa trên nền tảng một công nghệ đột phá hoàn toàn mới, công nghệ mRNA. Graham, một cộng sự của Uğur, cũng nhấn mạnh: “Tôi là một con người vì cộng đồng. Toàn bộ lý do khiến tôi làm việc đó chỉ là để mọi thứ diễn ra nhanh hơn và tốt hơn”.

Cần nói thêm rằng tác giả của cuốn sách, một nhà báo theo chân Dự án Lightspeed ngay từ đầu, đã hết sức sáng tạo và thành công khi diễn đạt những kiến thức về miễn dịch học vốn rất phức tạp, cũng như mô tả hành trình khoa học phức tạp không kém về nghiên cứu và sản xuất vắc-xin, bằng những khái niệm “đời thường” rất giản dị nhưng thú vị để người đọc có thể hiểu được một cách dễ dàng.

PGS.TS Lê Văn Truyền - Chuyên gia cao cấp (Dược học), nguyên Thứ trưởng Y tế